Vì sao nông dân ngóc đầu không nổi?

Nếu ví nền kinh tế quốc dân của Việt Nam là một con tàu thì nông nghiệp chính là cái thân tàu chịu tải trọng toàn bộ, các ngành khác được xem là máy, bánh lái, chân vịt, boong... Tất cả những cơ phận có tính năng chấp hành ấy chỉ vận hành hữu hiệu khi hải hành đúng hướng nhờ vào một vật cỏn con... đó là cái la bàn chuẩn hướng! Chuẩn hướng cho hải đồ của riêng con tàu của mình. Có ai ra khơi mà chỉ chăm chăm... đi theo những con tàu khác như kiểu “thuyền đua thì lái cũng đua, con cóc nó nhảy thì con cua cũng bò”!

Sáu nỗi khổ

Trong chương trình “Tam nông” ở Việt Nam (nông nghiệp, nông thôn và nông dân) , ta thấy những điều kiện cho an sinh xã hội ở nông thôn và nông dân có những lỗ hổng.

Người dân ĐBSCL nhiều năm trồng ồ ạt rau củ quả, sau đó bán không hết, phải nhổ bỏ. Nguyên nhân có phần do không được quy hoạch, hướng dẫn kỹ thuật bài bản Ảnh: NGỌC TRINH

Nông dân được xem trọng mức độ nào? Thực chất, họ là lực lượng chủ lực trong tất cả các mặt trận, kể cả trong chiến tranh và thời bình. Trong chiến tranh, nông dân là hậu phương, con em họ (chủ yếu) là những người lính bảo vệ Tổ quốc; họ hy sinh tính mạng, cống hiến tài sản. Trong thời bình, họ là lực lượng sản xuất chủ yếu, giúp đất nước vẻ vang nhờ thành tựu xuất khẩu nhiều mặt hàng nông nghiệp.

Do vậy, khi tổng kết nguyên nhân thành công của đổi mới trong nông nghiệp, nhiều người chỉ nói nhờ đổi mới với Chỉ thị 100 và Khoán 10 cởi trói song có lẽ người cụ thể hóa chính sách đổi mới chính là nông dân.

Vậy nông dân được gì? Nông dân Việt Nam có 6 nỗi khổ nhất so với các tầng lớp khác trong xã hội. Một là, hứng chịu thiên tai nhiều nhất do ở những vùng nguy cơ cao bởi các tác động xấu của thiên nhiên. Hai là, được hưởng ít nhất các dịch vụ công như giao thông, truyền thông văn hóa - xã hội.

Ba là, được hưởng ít nhất sự chăm lo của nhà nước về giáo dục và y tế nên tỉ lệ ít chữ và ốm yếu là cao nhất. Bốn là, do năng suất lao động thấp và thiếu vốn, thiếu thông tin thị trường, không được đào tạo để trở thành nông dân chuyên nghiệp nên luôn luôn bị thiệt thòi; luôn vật lộn trong cái vòng luẩn quẩn được mùa - mất giá và được giá - mất mùa.

Năm là, mặc dù không đủ ăn nhưng họ đóng thuế đầy đủ và nhiệt tình nhất, đồng thời làm nhiệm vụ an ninh lương thực quốc gia! Sáu là, sự bất công và thiếu công bằng với nông dân, ví dụ người thành phố được làm đường đến tận cửa nhà và họ còn chiếm luôn cả vỉa hè do nhà nước làm, còn nông dân phải tự bỏ tiền làm đường thôn, xã; nếu có đôi chỗ được ưu tiên thì cũng là “nhà nước và nhân dân” cùng làm!

Hỏi nông dân, chắc 100% số họ không muốn con cái làm nông dân nhưng họ phải làm vì không có con đường khác.

Sai lầm về quy hoạch

Sự bất công với nông nghiệp còn thể hiện ở chỗ đầu tư của nhà nước nhiều khi dựa vào đóng góp của nông nghiệp trong GDP. Nên nhớ rằng nông nghiệp đâu phải ngành kinh tế đơn thuần. Đó là ngành kinh tế song mang nhiều ý nghĩa xã hội sâu sắc, bảo đảm an sinh và ổn định xã hội, nền tảng cho phát triển các ngành kinh tế khác.

Mục tiêu phát triển kinh tế nông nghiệp cần định lượng bằng giá trị, lấy lợi nhuận làm thước đo và thể chế hóa các chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước bằng pháp luật. Như vậy, quy hoạch kinh tế - xã hội tổng thể, trong đó có quy hoạch “Tam nông”, là bài toán quan trọng nhất cần sớm có lời giải. Trong lĩnh vực nông nghiệp, điều này càng thể hiện rõ, khi mà có vẻ như chúng ta chỉ nói nhiều mà chưa thực sự có những biện pháp cụ thể.

Về quy hoạch, có 3 vấn đề chưa làm tốt: Thứ nhất, tách rời các quy hoạch nông - lâm - thủy sản, trong khi có nhiều sự chồng lấn về diện tích hoặc thay đổi theo thời gian, nếu chúng ta chỉ có một bản quy hoạch tổng thể chắc sẽ tốt hơn; thứ hai, quan điểm quy hoạch chưa phù hợp, chủ yếu dựa theo khả năng, chưa theo định hướng thị trường, ngắn hạn và mới chỉ quan tâm đến quy hoạch mà không quan tâm đến giải pháp và tổ chức thực hiện quy hoạch; thứ ba, quan điểm coi trọng số lượng thể hiện rõ trong nhiều quy hoạch (mục tiêu năng suất, số lượng, định hướng xuất khẩu đứng thứ hạng cao…) nhưng không rõ sự bất hợp lý trong phân chia lợi ích của cả chuỗi giá trị, nhất là quyền lợi của nông dân...

Bất công trong sử dụng đất

Quan điểm đất đai là của nhà nước đã được hiểu đất đai là của những người đại diện cho nhà nước, vậy thì trong nhiệm kỳ của mình, người đại diện đó có quyền sử dụng đất đai đó theo ý mình. Rừng phòng hộ của chúng ta, đất canh tác của nông dân đã và đang rơi vào tay tư nhân theo mục đích phi nông nghiệp và người dân được đền bù với giá bèo bọt và bán lại sau khi đã tân trang với giá mà nông dân không thể mua nổi.

Nhiều nhà khoa học có chung nhận định rằng quyền sử dụng đất là một thứ quyền tài sản nên nó là hàng hóa, dù là hàng hóa đặc biệt, phải được tự do trao đổi trên thị trường theo pháp luật. Vì thế bất kỳ ai, kể cả nhà nước, không có quyền “thu hồi đất” của người dân vì bất cứ mục đích nào mà phải mua quyền sử dụng đất.

Tại sao khi đất đai cho nhà đầu tư thuê để xây dựng khu công nghiệp hay sân golf, nay nếu nhà nước cần để xây dựng đường sá thì phải thương lượng mua lại quyền sử dụng đất của chủ đầu tư theo giá thị trường; còn đối với nông dân thì nhà nước lại “thu hồi đất nông nghiệp” của họ? Và áp đặt “giá đền bù” sát giá thị trường mà không phải là mua theo giá thị trường?

Với một quốc gia có 2/3 dân số là nông dân, nông dân chính là cái gốc của sự tồn tại và phát triển của đất nước. Vậy mà thời nào họ cũng khổ, cũng quá cơ cực!

Kỳ tới: Nghĩ chưa đúng về nông thôn mới