H’Ruih Êban quyết tâm đi học

Thứ tư - 17/09/2014 03:58 - Đã xem: 1632

Trời Thu Ban Mê dịu mát, mặt trời lẩn khuất như đang mê mải với cuộc chơi trốn tìm của đêm rằm Trung Thu. Những áng mây sắc bạc, sắc hồng tựa chiếc dù lớn khum che cả bầu trời, như rước mời những bước chân lon ton đến với ngày hội khai trường.

Lần đầu tiên H‘Ruih đến trường là khi học sinh cả nước bước vào năm học thứ II, chung một chương trình.
Buổi đầu thấy mấy đứa trẻ con trong buôn đi học, H’Ruih rủ chị gái H’Driêo và mấy em con nhà dì cùng đi. Năn nỉ miết mà không đứa nào chịu đi hết, nên nó vội khoác gùi, tất tả chạy theo lũ bạn. Nó xem chuyện học chữ như thể học cách chơi của một trò chơi mới nào đó để chơi cho vui vậy thôi. Nhưng đến lớp nghe thầy Y Như Êban đọc những con chữ có “Hai con dê Trắng, dê Đen qua cầu... Có hai chị em Tấm, Cám…” thì nó thấy yêu con chữ lắm.
H’Ruih chưa học được nhiều chữ, thì gặp một chuyện: Ông Yben người ở buôn bên cạnh có nhận được giấy của Bưu điện gửi cho mà không biết đọc. Chữ ở cái giấy không giống chữ của cô giáo H’Yê Niê viết trên bảng, cũng không giống như chữ in ở sách giáo khoa nữa, nên lũ học trò đọc không được mà, phải tìm đến cô giáo nhờ đọc giúp thôi, rồi nghe cô giải thích nữa nên mới hiểu được mà. À thì ra chữ ở tờ giấy ấy là chữ đánh máy, những chữ ấy nói là “Đến Bưu điện nhận 20 đồng”. Ông Yben đến Bưu điện nhận được 20 đồng và một cái thư chuyển tiền nữa. Chữ ở cái thư ấy nói rõ: “Tôi là hàng xóm, tên Y J.. Mười năm trước, do đói quá nên đã lấy trộm hai con gà. Nay tôi biết sai rồi và không còn bị đói nữa, nhưng ở xa thì gửi tiền về trả!”
Chuyện ấy lan truyền khắp cả hai buôn, ai ai cũng đều biết hết. nhiều người nói: Hai mươi đồng mua được 50^kg gạo ở cửa hàng Lương thực Mậu dịch Quốc doanh rồi, hai con gà không đổi được đâu.
Thế là H’Ruih nghĩ: “Con chữ quý nhiều lắm. Con chữ mang được lời nói của người này đến cho người kia ở xa. Con chữ nói được những lời mà cái miệng khó nói ra. Lời nói theo gió bay đi mất, phải nhờ con chữ cất giữ cho mới được. Con chữ nói có 20 đồng là có thật! Lời nói là có mà nhiều khi lại không!”
Có lần cô giáo đã kể:
- Con chữ quý lắm, quý hơn hạt lúa nhiều đấy các con ạ! Người Kinh gọi chữ với cái tên rất trang trọng: “Chữ Thánh Hiền” đấy. Chữ chỉ cho con người biết cách làm cho bông lúa nhiều hạt ngon, cây nhiều trái, con bò, con heo mau lớn. Chữ chỉ ra cách làm ra điện từ các ngọn thác trên dòng sông Sêrêpôk nữa đó. Chữ còn bày cho cách sống hợp vệ sinh để mọi người được sống lâu, sống khỏe nữa kia.
Vốn từ vựng trong ngôn ngữ ví như kho lúa vậy. Vốn từ vựng trong tiếng ÊĐê mình và tiếng của các dân tộc ít người khác thì ít thôi, còn vốn ấy trong tiếng Việt thì lớn lắm. Người Kinh đi nhiều, học nhiều nên biết dùng ngôn ngữ trong vốn liếng của mình để sáng tác nhiều bài văn vần, văn xuôi bất hủ, ví như người ta biết dùng hạt lúa để làm ra được rất nhiều thứ bánh, kẹo, rượu, nước ngọt… đặc sản. Một trong những bài văn vần bất hủ ấy là: Nam Quốc sơn hà.., còn bài văn xuôi kiệt tác là: Tuyên ngôn độc lập, của nước Việt Nam mình.
Nghe cô giáo nói đến bánh, kẹo với nước ngọt thì đứa nào cũng thích liền, và bài văn vần “Ngày ngày em tới trường/Men theo con đường làng/Hai bên cỏ xanh mướt/Giữa đất đỏ mịn màng/Đường mềm như giải lụa/Uốn mình dưới cây xanh” thì H’Ruih cũng thích và thuộc luôn.
Cô giáo còn kể chuyện về những người nghèo, nghèo lắm không có tiền mua giấy bút, phải dùng que viết trên đất để học. Người khác không có dầu để đốt đèn mà phải bắt đom đóm bỏ vô vỏ trứng để học bài nữa mà.
Do chị gái H’Driêo và mấy em con nhà dì không thích đi học, chỉ lo làm, nên amí thương H’Ruih sau này lớn lên không giỏi việc của người phụ nữ ÊĐê, nên không muốn để H’Ruih đi học. Mới đầu là không muốn, sau thì không cho, sau nữa là cấm.
Đã mấy lần amí mang hết đồ ăn đi ra rẫy, dùng cây chày giã gạo cao hơn cá đầu mí với sợi dây mây cỡ cây viết chì màu để khóa cửa. Amí nói:
- H’Ruih à! Đi làm rẫy thì mới có cơm ăn, còn đi học thì không có được ăn gì đâu!
Cũng đã mấy lần H’Ruih cùng khoác gùi đi theo. Nhưng vào một buổi, đi được một đoạn, H’Ruih thấy khát chữ quá, nhớ cô giáo nữa, nhớ các bạn nhiều, thương cuốn vở không có thêm chữ của cô giáo dạy nữa rồi. Mỗi bước đi càng thấy nhớ nhiều thì chân bước không nổi nữa. Thế rồi đôi chân nhỏ bé bước chậm dần và dừng lại hẳn. Cô bé quăng cái gùi sau lưng xuống, đạp cho hư và ngồi ôm mặt khóc hu hu. H’Ruih không nhớ là mình khóc bao lâu và không biết khóc vì lẽ gì. Khóc vì thương cái gùi, gùi là khối sinh tồn luôn có sau lưng của người phụ nữ Ê Đê; Khóc vì không biết vâng lời amí, hay khóc vì không được đến trường. Không biết nữa! Có lẽ…vì tất cả.
Vừa khóc, vừa tất tả chạy. H’Ruih không biết là mình đang chạy trốn hay chạy đến, cũng chẳng nhớ là chạy nhanh hay chậm và khóc ít hay khóc nhiều nữa đâu. Mấy lần vấp té mà mấy đầu ngón chân chảy máu rồi khô. Thương cho cái yên (váy) lấm lem, rách toạc nữa. Kệ nó vậy, cứ đến lớp trước dã. Học xong rồi, về nhà lấy kim chỉ may lại được thôi. Việc này H’Ruih làm tự được liền mà.
H’Ruih chẳng biết mình tới lớp với cái bụng đói cơm, khát chữ và hết khóc mà chỉ cười từ lúc nào. Đến giờ ra chơi cô giáo H’Yê Niê để ý thấy đứa trò nhỏ chăm ngoan với nét mặt buồn so, áo yên lem lũa, cứ ngồi ỳ tại chỗ. Cô giáo giật mình khi nhìn hai bàn chân tứa máu của H’Ruih. Cô hỏi thì trò òa khóc. Nghe em kể lại chuyện amí không cho đi học, đi học thì không được ăn. Thương H’Ruih, cô giáo cũng rớt nước mắt. Tan buổi học, cô đưa em về nhà mình ăn cơm. Cô nói: “Cơm nhà cô không có thức ăn ngon. Nếu H’Ruih không chê thì ở trông em giúp cô, rồi đi học luôn!” H’Ruih muốn ở trông em giúp cô, nhưng cũng ngại vì cô giáo nghèo, đang ở nhờ nhà người ta mà phải nuôi thêm mình nữa. Ngại thì có ngại rồi mà, nhưng H’Ruih cũng phải nghe theo lời cô giáo thôi.
Học thì phải có sách vở bút mực và cả dầu để thắp đèn nữa luôn! Mà tiền mua thì không xin ai được.
H’Ruih thấy ở trước cổng trường có nhiều người bán hàng quà, đồ ăn vặt cho học sinh. Lớp của H’Ruih nhiều đứa có tiền cũng mua. H’Ruih ra rẫy đào củ lang, củ mì (củ sắn), mang về luộc bán.
Chỉ khi đã hết mưa nhiều ngày thì các loại củ mới ngon. Đào được củ lang, củ mỳ ngon thì cực nhiều lắm. Bởi đất Bazan lâu ngày không có mưa, nắng gió Cao nguyên lấy hết nước đi rồi. Không có cái cuốc lưỡi nhỏ với cái cán ngắn như người nhiều người vẫn nói “Cuốc bằng vai, mai bằng đầu” đâu nhé. H’Ruih hì hụi cuốc lớp đất khô để lấy củ bằng cái cuốc của ama, amí vẫn thường dùng. Yàng ơi! Nắm chỗ cán cho gần lưỡi thì bị chuôi chống xuống đât, nắm vô nơi nhẵn thín vết tay thì sức của đôi tay nhỏ bé còn yếu, khó vung lên quá.
Khi hết mùa thu củ thì thu quả: Quả bí, quả bầu, cây mía đều được H’Ruih cõng đi bán và chỉ chăm chú mua về những thứ cần thiết để giúp việc học được tốt hơn, mà chưa từng dám mua một que kem hoặc cái kẹo.

Amí thấy con H’Ruih nhà mình dại. Nó dại nhiều rồi. Phải biết lo đến cái ăn, cái mặc chứ. Có cái ăn, cái mặc thì mới sống được. Nó mang những củ mì lớn, nhánh chuối mập đi bán, mà chỉ mua được những cuốn vở mỏng lét hay cây viết chì bé tí tẹo thì dại quá rồi. Cấm, dứt khoát phải cấm triệt để thôi.

H’Ruih bị amí cấm không cho đi học một cách cương quyết.
Nhiều lần trước khi đi học và cả sau khi đi học về đều bị amí đánh đòn. Dấu ấn của một trong những trận đòn ấy là vết sẹo dài nơi cánh tay cầm bút đang còn đó…

Do những người lớn đều biết chính xác: H’Ruih không phải là con đẻ của bà H’Dit ÊBan, nên bọn trẻ con trong buôn cũng đều biết hết luôn. Đã đôi lần H’Ruih bị bạn bè trêu chọc. H’Ruih về nhà khóc, hỏi: “Phải H’Ruih là con người ta không hả amí?”. Bà H’Dit giả đò đánh trống lảng, làm dữ: “Đi học để nghe chuyện bậy thế thì không đi học nữa là phải rồi mà!” Bà H’Dit làm yên lòng con bằng cách đó, rồi bà tìm tới lũ trẻ con trong buôn đe nẹt: “Mấy đứa mày nói ra chuyện bậy bạ mà con H’Ruih buồn, bỏ đi thì tội cho nó, là tao bắt đền đó!”
Vậy là H’Ruih láng máng biết về một điều gì đó xa xôi lắm. Phải học mới tìm ra được cái điều mà nhiều người trong buôn nói là đúng, nhưng amí lại nói là không phải. Vậy là sao? Chỉ có con chữ mới nói chính xác: H’Ruih là con đẻ của amí người ÊĐê, hay là con của hai liệt sỹ người Kinh!?

Ở lớp cũng có mấy bạn người Kinh được người lớn dùng xe đạp để đưa đón. Các bạn ấy thường gọi ba và mẹ.
Những khi nhìn cô giáo cho em bé bú, H’Ruih thấy bầu vú của cô giáo trắng trắng, chứ không nâu đen như như của amí nó. Thế là nó cứ nghĩ miết: “Vì sao cô giáo mới có bầu vú trắng mà amí lại không!” Khi trao em bé cho H’Ruih, cô giáo liền cất bầu vú vô trong áo. À, thì ra là cô giáo luôn mặc áo như những bà mẹ người Kinh, còn amí nó! Amí và nhiều amí khác trong buôn thường không mặc áo kể cả khi lên rẫy, chỉ khi nào đi chợ hay lên phố mới lấy áo mặc ra thôi. Amí nó và những amí khác cũng thích có nhiều yên áo đẹp lắm kia mà! H’Ruih thấy thương amí nên định bỏ học. Nó thưa với cô về ý định của mình:

- Cô giáo ạ! Cho con nghỉ học được rồi! Con muốn ở nhà làm để có tiền mua áo cho amí!
- Ừ biết thương amí như vậy thì H’Ruih thiệt là giỏi đó. Nhưng mà con có thể làm được gì nào? Không đi học nữa, ở nhà đi làm thì H’Ruih chỉ mua được áo cho amí thôi. Nếu đi học thì sau này con làm được nhà to, mua được xe ôtô chở amí đi nữa, con thích chọn thứ nào? Thấy đứa học trò tư lự, cô giáo đỡ lời giúp nó: Học vẫn hơn chứ nhỉ!

Nhớ lời cô giáo nói: “Bà con Ê Đê mình nghèo bởi vì xưa nay bà con mình ít học, không biết chữ. Ngay cả chữ Ê Đê cũng rất nhiều người không biết nữa. Bác Hồ đã dạy: Giặc đói, giặc dốt cũng như giặc ngoại xâm đấy!” Chỉ có học mới thoát nghèo bền vững được thôi, thế là H’Ruih càng gắng chăm học hơn nhiều. Và em luôn là cô học sinh chăm chú nghe cô giáo giảng bài, về nhà học và làm bài tập đầy đủ, nhiều khi còn thuộc bài ngay tại lớp. Nhờ vậy mà H’Ruih đã đạt danh hiệu học sinh Tiên tiến nhiều năm liền.
Học lên lớp trên nữa thì H’Ruih hiểu rằng: Amí đánh đòn, không cho mình đi học là do amí thương chứ không phải amí ghét bỏ, nên H’Ruih càng ráng chăm học. Những khi học bài xong thì chăm chỉ việc nhà, việc nương rẫy.

o0o

Ơi! Các bạn trẻ thân mến của tôi!
Nếu tôi nói rằng: “Cả thế giới đều cảm phục Osin (nhân vật chính trong bộ phim cùng tên –cô bé người Nhật Bản ở thời Thế chiến thứ II), mới 7 tuổi đi ở cõng con nhà chủ, chấp nhận nhịn ăn bữa trưa để được đi học, thì các bạn không cho là quá lời đấy chứ.
Chuyện H’Ruih ÊBan ở buôn Kô Tam, xã Ea Tu, thành phố Buôn ma Thuột, tỉnh DakLak mình quyết tâm đi học cũng gần như phiên bản từ Osin đấy nhỉ.

“Gần” ấy là nói về hoàn cảnh. Còn “như” ấy là nói về ý chí, về quyết tâm.
Năm học mới Niên khóa 2014–2115 đã khai giảng rồi. Điều kiện để học tập của các bạn ở những thành phố, thị xã, thị trấn, vùng thôn quê trù phú… hiện nay vô cùng đầy đủ và thuận lợi. Nhưng với các bạn ở vùng sâu vùng xa còn gặp nhiều khó khăn: Ăn đói, mặc chưa đủ ấm, vừa phải đi làm và đi học, thậm chí có bạn phải mang em tới lớp để vừa học vừa chăm em…
Nhưng nhận thức của chúng mình về động cơ học tập thì rất rõ ràng. Vậy nên mong các bạn hãy cùng tôi thi đua, noi gương Osin và H’Ruih Êban –hai cô bé: Một nhân vật Điện ảnh (Nhật Bản) và một con người thật (Việt Nam). Hai người cùng hiếu học, cùng vượt qua hoàn cảnh khó khăn ngay từ những ngày đầu đến trường, để chúng mình có được thành tích học tập tốt, xứng đáng công lao mong mỏi và nuôi dưỡng của cha mẹ, công lao dạy bảo của Thầy Cô đấy nhé.

Trần Đình Hằng

Nguồn tin: Đài TT-TH huyện Cư Jút