Nguy cơ “bẫy” tự do hóa thương mại với Trung Quốc

Là một trong bốn nhóm vấn đề chính được tập trung nghiên cứu, nhóm tác giả báo cáo đã phân tích về nguy cơ giải công nghiệp hóa (công nghiệp hóa không thành công) của VN sau khi gia nhập Hiệp định thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA). Cụ thể, nhu cầu ngày càng lớn về tài nguyên, hàng hóa thô sơ của Trung Quốc đang khiến nhiều nước bị dần hút vào vòng xoáy, buông dần nguồn lực khỏi khu vực sản xuất công nghiệp, khiến đất nước mất dần khả năng cạnh tranh trong dài hạn. Về lâu dài, các nước này sẽ dần lệ thuộc vào vòng xoáy “giải công nghiệp hóa” hay còn được gọi là “lời nguyền tài nguyên mới”.

Sự gần gũi về mặt địa lý, giàu tài nguyên và ở trình độ sản xuất thấp hơn Trung Quốc khiến VN cũng đang dần bị hút vào vòng xoáy này. Mô hình thương mại Việt - Trung mang đặc điểm rõ nét của quan hệ thương mại giữa hai nước có sự chênh lệch về trình độ phát triển, và VN nằm ở bậc thang thấp hơn. Lợi thế của hàng xuất khẩu VN vẫn nằm tập trung vào các ngành có hàm lượng kỹ thuật thấp và các hàng hóa nông sản.

“Nếu hiệu ứng này là có thực thì cần phát hiện sớm, đưa ra những cảnh báo trong quá trình hoạch định chính sách ngành, chính sách hỗ trợ sản xuất cho các ngành thiết yếu của VN”, báo cáo khuyến nghị.

Đồng tình với lo ngại này, TS Võ Trí Thành, Viện phó Viện Nghiên cứu kinh tế T.Ư đặt ra câu hỏi: Liệu sự trỗi dậy của Trung Quốc với xu thế hội nhập mạnh mẽ hơn có làm tăng nguy cơ bẫy tự do hóa thương mại hay không? Và câu trả lời của ông Thành cho câu hỏi của chính mình là có.

Theo nhóm tác giả báo cáo, để tránh bị khóa chặt vào “lời nguyền tài nguyên mới”, VN cần chủ động cải thiện cơ cấu thương mại, đồng thời với các chính sách hỗ trợ khu vực công nghiệp chế tạo. Về ngắn hạn là điều chỉnh tỷ giá VND, thiết lập các hàng rào kỹ thuật với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, đầu tư cho công nghiệp chế biến nông sản.

Ngoài ra, báo cáo cũng đi sâu vào phân tích các vấn đề lớn về lạm phát giai đoạn hậu WTO, giải quyết nợ xấu trong hệ thống ngân hàng thương mại, những biến đổi trên thị trường lao động trong thời kỳ suy giảm và tái cơ cấu kinh tế.

Chọn chủ đề “Trên đường gập ghềnh tới tương lai” cho báo cáo năm nay, nhóm tác giả cho rằng, nền kinh tế VN đã và đang trải qua những năm tháng mà nhiều cơ hội tăng trưởng nhanh đi liền với cải cách kinh tế bị bỏ lỡ. Theo đó, VN đã chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) được 6 năm, nhưng quãng thời gian này nền kinh tế chỉ đạt tăng trưởng trung bình 5,8%/năm, lạm phát 11,5%, trong khi 6 năm trước đó (2002 - 2007) tăng trưởng trung bình đạt 7,8% nhưng lạm phát chỉ là 7,35%.

Mai Hà